Món chay trong hành trình văn hóa ẩm thực

Ngày nay, món chay đã vượt khỏi biên độ tôn giáo trong tâm thức .

Bạn hãy thư giản với các món được chế biến từ hoa ,quả , củ ,lá ...

Đó là một món ăn lý tưởng cho những ai đang đi tìm kiếm sự thanh thản ,yên bình .

Món chay đã hiện diện trong các tiệc chiêu đãi thực khách sang trọng của giới doanh nhân không hoàn toàn mang tính tôn giáo.

Không còn gói gọn ở những bữa ăn chay kỳ của những bà mẹ quê nơi thôn dã, món chay Việt Nam ngày càng được thực khách quốc tế biết đến nhờ những tiệc buffet chay sang trọng .

Cùng với chiều dài lịch sử Phật giáo gắn liền với đời sống người dân, việc ăn chay trở thành một thành tố trong văn hóa ẩm thực trong nước.

Món ăn là phần văn hóa thực tế và sống động nhất trong cộng đồng cư dân. Và trong cách nhìn về căn tính dân tộc như một số nhà nghiên cứu, người Việt có một cơ duyên để thiết kế một thực đơn ăn chay cho dân tộc mình rất bản sắc và cũng rất quy mô .

Cho dẫu việc nghiên cứu lịch sử các món chay Việt Nam còn chưa thấu đáo, thì việc điểm lại bối cảnh cư dân Việt sinh sống trên mảnh đất trải dài trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa cùng thực vật đa dạng là lợi thế và cực kỳ hữu ích trong việc chế tác các món chay.

Trong hành trình mở đất, người Việt đã hình thành những thói quen ẩm thực của mình theo phong vị các vùng miền. .Những nhà nghiên cứu Phật giáo ghi nhận sự xuất hiện của đạo Phật ở Việt Nam từ thời đầu Công nguyên. Nhưng không rõ khi đến Việt Nam, những người Phật giáo đầu tiên ấy mang theo những món ăn chay nào trong bước đường du phương hành đạo của họ.Thế là thói quen ăn chay cũng ngay lập tức cộng sinh với thủy thổ phong vị địa phương mà sản sinh ra hàng loạt các món ăn từ rau cỏ, củ quả, hoa lá hoàn toàn thuần chay.
Món chay từ lâu đã được chuyên gia thực dưỡng Ohsawa truyền bá như một phương pháp trị liệu và kiện toàn sức khỏe.Người Việt Nam tiếp cận phương pháp thực dưỡng này từ thập niên 60 thế kỷ trước, và như thế, món chay ngày càng gắn chặt hơn với đời sống người dân mà không nhất thiết phải dùng món chay như một quy định hành trì theo Phật giáo.Có những phát sinh từ đời sống tâm linh người ta ăn chay với một hành vi thệ nguyện. Điều này trở thành một nhu cầu ăn chay riêng, “Có người tự nguyện với thần Phật trước khi làm một công việc gì đó, nếu chu toàn sẽ ăn chay như một cách thể hiện sự thành tâm”. Nhu cầu tin vào sự thiêng liêng đem lại từ mức độ thành tâm là thực tế trong đời sống người dân.

Và việc thể hiện sự thành tâm bằng cách “hứa ăn chay”, cũng là một nét văn hóa. Việc ăn chay đơn thuần chỉ để giữ “giữ lời hứa” đã thúc đẩy làm phát sinh các món ăn với chất liệu chay, ngon và phong phú .

Đến với những món ăn từ nguồn gốc thực vật là gần hơn với thiên nhiên, người ăn xếp việc ăn uống của mình theo thiên hướng giảm thiểu sát sinh.

Theo giới luật của nhà Phật, giữ giới không sát sinh là một yêu cầu tối thiểu cho tâm hướng thiện ở mức độ cơ bản,mà người chưa xuất gia ai cũng có thể làm được.

Những người quy y cửa Phật, bắt đầu từ việc ăn chay kỳ, dành một số ngày trong tháng cho món chay. Với những bữa xen kẽ như thế, người ăn chay tập nhìn việc ăn - một yếu tố quan trọng để sinh tồn - trong chuỗi sinh tồn của vạn vật.
Ở đó, không có sự trổi dậy của tâm hiếu sát, mà ngược lại, mỗi khi ăn chay là một lần suy nghĩ :“không thể duy trì sự sống của mình bằng cách lạm sát các con vật”.Đây là ý nghĩa của giới sát sanh. Vì với người chưa xuất gia, chưa thể ăn chay trường, thì việc dừng hẳn các món có nguồn gốc từ động vật là rất khó.Chưa kể việc thiết kế bữa ăn hàng ngày, ngay cả việc đảm bảo đủ chất cho mọi người sống trong gia đình, cũng yêu cầu phải quân bình hàm lượng dinh dưỡng giữa các món chay và các món mặn.
Chính vì vậy,mọi người không nên lạm sát, tức khi không cần ăn thịt thì không nên ăn, không nên lạm sát các con vật chỉ vì lý do để có được bữa ăn cho mình.
Dành một số bữa ăn trong tháng cho các món chay, là bắt đầu giới hạn việc sát sinh của mình.

Cuộc sống sẽ nhẹ nhàng và thanh tịnh hơn khi bữa ăn gia đình xa rời các món thịt, xa rời sự chết chóc và không đem hình ảnh các con vật bị giết thịt vào từng món ăn của mình.

Sẽ là một cuộc sống an bình, khi từng món ăn mang hương vị thiên nhiên, mang hình ảnh của hoa đồng cỏ nội, có sự hòa đồng với cội cây gần gũi, và biến cuộc sống của mình thành một phần trong chuỗi sinh tồn tự nhiên.

Người ăn chay, vì thế mà cũng tự tập cho mình thói quen yêu quý thiên nhiên, yêu quý từng phút giây mình được sống, thấy mình là một phần của mọi vạn vật… Và từ đó, người ta hướng những việc làm, những tạo tác của mình sao cho hài hòa với thiên nhiên, phấn đấu để lòng đam mê công việc của mình chuyển dịch từ ham thích thỏa mãn bản thân sang ham thích làm đẹp cho đời .

Từ việc nhìn nhận bữa ăn chay đạm bạc nhưng vẫn có thể đủ chất, sẽ dần dần hình thành nhận thức về nhu cầu cá nhân: thực ra người ta hoàn toàn có thể giảm thiểu nhu cầu bản thân để phục vụ tốt hơn cho cộng đồng, cho môi trường sống xung quanh.

Dành một phần cuộc sống cho các bữa ăn chay, cũng là bảo đảm việc an toàn thực phẩm trong bối cảnh toàn cầu đang có nhiều dịch bệnh đến từ gia súc, gia cầm.

Riêng với việc ăn chay theo tinh thần tu tập của Phật giáo, mỗi người ăn chay là phát triển lòng bi mẫn của mình với sinh linh muôn loài hữu tình. Đây là một khâu quan trọng trong việc phát triển Bồ đề tâm. Trong quyển "Những lời vàng" của đạo sư Patrul Rinpoche thuật lại lời của vị thầy là Jigme Gyalwai Nyugu “Thiền định về lòng bi” bắt đầu bằng những lời khuyên: “Hãy nghĩ về một người nào đó bị đau khổ dữ dội, như một người bị ném vào ngục tối sâu thẳm chờ đợi cuộc hành hình, hay một con vật sắp bị làm thịt đang đứng trước những kẻ đồ tể.
"Hãy cảm nhận lòng từ ái đối với chúng sinh đó như thể họ là mẹ hay là con của chính bạn”. Người tu bắt đầu bằng sự đồng cảm như vậy, khi Bồ đề Tâm tăng trưởng, cơ thể sẽ thích ứng bằng cách phát ra nhu cầu ăn chay. Vì khi cơ thể bạn không thực sự có đòi hỏi ăn chay, mà bạn vì những lý do nào khác tự bắt cơ thể phải dung nạp các món chay, nếu quá ép, sẽ sinh bệnh.

Ngược lại, khi cơ thể có nhu cầu đòi hỏi phải ăn chay, tự khắc thấy việc ăn chay là nhẹ nhàng, thấy vui và ngon miệng khi ăn, cơ thể phát triển tốt, sức khỏe tăng trưởng, bệnh tật thối lui khi ăn chay. Đấy là khi con người ta bắt đầu chuẩn bị được cơ thể để đi theo Phật đạo vậy".